Όλα όσα θέλετε να ξέρετε για τη λεϊσμανίωση του σκύλου. Η λεϊσμανίωση προκαλείται από το πρωτόζωο παράσιτο Leishmania infantum και είναι γνωστό στη χώρα μας από τις αρχές του 19ου αιώνα.

Παρά ταύτα όμως και παρά το γεγονός ότι είναι συχνό νόσημα στο σκύλο στη χώρα μας, περιβάλλεται ακόμη από πολλές προκαταλήψεις που δημιουργούν ερωτηματικά, ασάφειες και δυσκολίες στη σωστή αντιμετώπισή του. Ένα απλό παράδειγμα για την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στη χώρα μας, είναι ότι το νόσημα ονομάζεται ακόμη από πολλούς «kala-azar», που είναι νόσημα του ανθρώπου στην Ινδία και οφείλεται στο παράσιτο Leishmania donovani. Στο κείμενο που ακολουθεί απαντώνται οι συνηθέστερες ερωτήσεις που θέτει ο ιδιοκτήτης του μολυσμένου σκύλου στον κτηνίατρο.

1. Πώς μολύνεται ο σκύλος (ή ο άνθρωπος) στη χώρα μας;
Απάντηση
Ο σκύλος (ή ο άνθρωπος) μολύνεται, όταν τσιμπηθεί από μολυσμένες θηλυκές σκνίπες (μεταδότης του παρασίτου). Για να μεταδοθεί όμως το παράσιτο, πρέπει η σκνίπα να έχει απομυζήσει αίμα από μολυσμένο σκύλο πριν από τουλάχιστον 8-10 ημέρες. Το παράσιτο εμφανίζεται με δύο μορφές. Μέσα στο αίμα του σκύλου εμφανίζεται με την αμαστιγωτή μορφή (η μορφή αυτή μολύνει τη σκνίπα) και μέσα στη σκνίπα εμφανίζεται με την προμαστιγωτή μορφή (η μορφή αυτή μολύνει σκύλο ή άνθρωπο).

2. Είναι συχνή η μόλυνση του σκύλου (ή του ανθρώπου) στη χώρα μας;
Απάντηση
Στη χώρα μας η μόλυνση αφορά το 0.2-48.7% των σκύλων, ενώ αναφέρονται κατά μέσο όρο κάθε χρόνο 25 κρούσματα του νοσήματος στον άνθρωπο σε ολόκληρη τη χώρα. Σύμφωνα με υπολογισμούς, στη χώρα μας αναλογούν περίπου 4000 μολυσμένοι σκύλοι σε κάθε μολυσμένο άνθρωπο (4.000:1), ενώ διεθνώς η σχέση αυτή είναι 100:1. Η μεγάλη διαφορά οφείλεται στο γεγονός ότι στη χώρα μας δεν υπάρχουν είδη σκνιπών που απομυζούν αίμα τόσο από τον άνθρωπο όσο και από το σκύλο.

3. Τι μορφή έχουν οι σκνίπες; Πού ζουν; Μοιάζουν με κουνούπια;
Απάντηση
Οι σκνίπες (Phlebotomus spp.) που μεταδίδουν το παράσιτο είναι τριχωτά, ξανθά έντομα, έχουν μέγεθος 1-4 mm και δεν μοιάζουν με κουνούπια. Γεννούν αβγά στο λίγο χώμα που υπάρχει σε μάντρες, σε πέτρινους τοίχους αγροτικών σπιτιών, πηγαδιών κ.ά., σε κορμούς δένδρων, σε σπηλιές και σε άλλους σκοτεινούς χώρους. Από κάθε αβγό εκκολάπτεται μία προνύμφη που μετατρέπεται σε λίγες ημέρες σε νύμφη και μετά σε ενήλικη σκνίπα. Η ανάπτυξη από το αβγό έως το ενήλικο έντομο διαρκεί 28-82 ημέρες. Η σκνίπα ζει περίπου 14-45 ημέρες, πετά σε απόσταση 50-100 μέτρων στη διάρκεια της ζωής της και διατρέφεται με χυμούς από φυτά (ροδακινιές, βερικοκιές, αμυγδαλιές, νεαρά σιτηρά κ.ά.). Η θηλυκή σκνίπα επιπλέον πίνει αίμα κάθε 3-4 ημέρες. Η περίοδος δραστηριότητας των σκνιπών στην Ελλάδα είναι από το Μάιο έως το Νοέμβριο.

4. Όταν υπάρχει μολυσμένος σκύλος στο σπίτι, υπάρχει κίνδυνος για τον ιδιοκτήτη και τα άλλα μέλη της οικογένειας;
Απάντηση
Όχι. Σύμφωνα με επιζωοτιολογικά και επιδημιολογικά στοιχεία στην Ελλάδα, ο άνθρωπος μολύνεται από τις σκνίπες που πήραν το παράσιτο από μολυσμένο άνθρωπο, όχι από μολυσμένο σκύλο. Γι’ αυτό άλλωστε δεν αναφέρθηκαν κρούσματα λεϊσμανίωσης σε οικογένειες που έχουν μολυσμένους σκύλους.

5. Υπάρχει κίνδυνος να μολυνθεί κάποιος που χαϊδεύει ή περιποιείται τα τραύματα του μολυσμένου σκύλου;
Απάντηση
Όχι. Δεν υπάρχει τέτοιος κίνδυνος, επειδή η μορφή του παρασίτου που μολύνει τον άνθρωπο βρίσκεται μέσα στη σκνίπα και όχι στο σκύλο.

6. Ποια είναι η πρόγνωση της λεϊσμανίωσης για το μολυσμένο σκύλο;
Απάντηση
Όταν η διάγνωση και η φαρμακευτική αγωγή γίνονται έγκαιρα στο ζώο, η πρόγνωση του νοσήματος είναι γενικά καλή. Στην αντίθετη περίπτωση, ο μολυσμένος σκύλος πεθαίνει 3-24 μήνες μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Δεν αποκλείεται όμως στο 10-20% των κρουσμάτων, το ζώο να γίνει καλά χωρίς φαρμακευτική αγωγή (αυτοΐαση).

7. Με τη φαρμακευτική αγωγή, ο μολυσμένος σκύλος γίνεται εντελώς καλά ή απλά παραμένει φορέας του παρασίτου;
Απάντηση
Όταν εφαρμόζονται σωστά τα φαρμακευτικά σχήματα, έχουν ικανοποιητικά αποτελέσματα στο 85-100% των ζώων και τα ζώα απαλλάσσονται από το παράσιτο, με την προϋπόθεση ότι προλαμβάνονται οι αναμολύνσεις και οι αναζωπυρώσεις του νοσήματος. Όταν ο σκύλος αναμολύνεται, πρέπει να επαναλαμβάνεται η φαρμακευτική αγωγή (στην περίπτωση αυτή, το 75-78% των ζώων επιβιώνει για 4-6 χρόνια).

8. Ποιο είναι το ΚΑΛΥΤΕΡΟ φάρμακο στη λεϊσμανίωση του σκύλου;
Απάντηση
Όλα τα φάρμακα είναι αποτελεσματικά, με την προϋπόθεση ότι:
α) χορηγούνται στα μολυσμένα ζώα ΚΑΘΕ 12 ΩΡΕΣ (ή τα φάρμακα που χορηγούνται έχουν την ιδιότητα να παραμένουν με υψηλή συγκέντρωση στους ιστούς των ζώων), επειδή τα παράσιτα βγαίνουν από τα μολυσμένα κύτταρα κάθε 12-24 ώρες και μόνον τότε είναι ευαίσθητα στα φάρμακα,
β) δεν επιβαρύνουν τη λειτουργία των νεφρών και άλλων οργάνων (απουσία παρενεργειών), και
γ) ενισχύουν τους μηχανισμούς άμυνας του οργανισμού (ανοσοενισχυτική δράση).

9. Κατά τη διάρκεια της φαρμακευτικής αγωγής, ο μολυσμένος σκύλος είναι απειλή για τη μόλυνση άλλων σκύλων;
Απάντηση
Όχι. Γενικά, κατά τη διάρκεια της φαρμακευτικής αγωγής, τα παράσιτα εξαφανίζονται για αρκετούς μήνες από το περιφερικό αίμα και επομένως το ζώο δεν αποτελεί εστία μόλυνσης των σκνιπών.

10. Τι πρέπει να κάνει ο ιδιοκτήτης του ζώου όταν τελειώνει η φαρμακευτική αγωγή;
Απάντηση
Μετά τη λήξη της φαρμακευτικής αγωγής (όποια και αν έχει επιλεγεί) ο ιδιοκτήτης του ζώου πρέπει να γνωρίζει:
1) ότι η ορολογική εξέταση του ζώου πρέπει να επαναλαμβάνεται 1, 2, 3, 6, 12, 18 και 24 μήνες. Είναι αναμενόμενο να ανιχνεύονται φθίνουσες τιμές ειδικών αντισωμάτων ή αντιγόνων του παρασίτου για 6-12 μήνες (το ζώο είναι υγιές και δεν μεταδίδει το νόσημα). Η επιτυχία της αγωγής πιστοποιείται από τη μείωση των ειδικών αντισωμάτων, ενώ η αποτυχία της αγωγής διαπιστώνεται από την αύξηση των ειδικών αντισωμάτων, οπότε η φαρμακευτική αγωγή επαναλαμβάνεται, και

2) ότι στις ενζωοτικές χώρες, όπως είναι η Ελλάδα, η αύξηση των τιμών των ειδικών αντισωμάτων μετά τη λήξη της φαρμακευτικής αγωγής οφείλεται: α) στις αναμολύνσεις του ζώου (γι’ αυτό είναι απαραίτητη η λήψη μέτρων πρόληψης των αναμολύνσεων), και β) στις αναζωπυρώσεις του νοσήματος, που εμφανίζονται έως 1 χρόνο μετά τη φαρμακευτική αγωγή στα μολυσμένα ζώα και χαρακτηρίζονται από αύξηση των τιμών των γ-σφαιρινών, των ειδικών αντισωμάτων, των αντιγόνων του παρασίτου κ.ά.

11. Είναι δυνατόν να προφυλαχθεί ο σκύλος από τη λεϊσμανίωση;
Απάντηση
ΝΑΙ. Ο σκύλος προφυλάσσεται αποτελεσματικά κατά την εποχή των σκνιπών (στην Ελλάδα από το Μάιο έως το Νοέμβριο), όταν: α) χρησιμοποιείται στο ζώο εντομοαπωθητικό περιλαίμιο (ή spray) με deltamethrin, β) τοποθετείται εντομοαπωθητικό με diethyltoluamide-DEET (στον αυχένα και τη ράχη του ζώου), μετά τη δύση του ηλίου (αιχμή δραστηριότητος των σκνιπών: 21.00-22.00 και 03.30-05.00), δ) εξετάζεται ορολογικά το ζώο κάθε Μάιο και κάθε Νοέμβριο, για να τίθεται έγκαιρα η διάγνωση (Μάιο) και να θεραπεύονται τα μολυσμένα ζώα πριν μετατραπούν σε αποθήκη/φορείς του παρασίτου στη φύση, και ε) χορηγείται προληπτικά στο ζώο allopurinol (15 mg/Kg σ.β. /12ωρο, από το στόμα) από τον Αύγουστο έως το Νοέμβριο, για να προφυλάσσεται το ζώο κυρίως κατά το Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο, που είναι η περίοδος με τη μεγαλύτερη μολυσματική ικανότητα των σκνιπών στη χώρα μας.

Μέτρα που προλαμβάνουν τη λεϊσμανίωση του σκύλου
Ενέργεια Στόχος
1. Εξέταση του ζώου Μάιο και Νοέμβριο Έγκαιρη διάγνωση-θεραπεία του ζώου
2. Έγκαιρη φαρμακευτική αγωγή Αποτροπή μόλυνσης των σκνιπών
3. Προστασία των ζώων από τις σκνίπες Πρόληψη μόλυνσης των ζώων
4. Περιλαίμιο με deltamethrin Απομάκρυνση των σκνιπών (για 5 μήνες)
5. Anti-Phlebotome®, Autan® Απομάκρυνση των σκνιπών (για 4 ώρες)
6. Ρermethrin/pyriproxyfen Απομάκρυνση των σκνιπών (για 2-3 εβδομάδες)
7. Αllopurinol (15 mg/Kg σ.β. /12ωρο) Πρόληψη μόλυνσης ζώου (Μάιο-Νοέμβριο)

12. Υπάρχει κίνδυνος να αναπτυχθούν ανθεκτικά στελέχη του παρασίτου, όταν ακολουθείται προληπτική φαρμακευτική αγωγή στο σκύλο;
Απάντηση
Δεν υπάρχει τέτοιος κίνδυνος όταν γίνεται προληπτική φαρμακευτική αγωγή με allopurinol. Αντιθέτως, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος ανάπτυξης ανθεκτικών στελεχών του παρασίτου, π.χ. όταν χρησιμοποιείται για λόγους πρόληψης το Glucantime κάθε 2 ημέρες, επειδή: α) σε διάστημα 1-3 ωρών μετά τη χορήγησή του, το φάρμακο εξουδετερώνεται από τον οργανισμό, και β) το παράσιτο βγαίνει από τα μολυσμένα κύτταρα (και είναι ευαίσθητο στο φάρμακο) κάθε 12-24 ώρες. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται συνθήκες υποδοσίας του φαρμάκου και «συνθήκες επιλογής» ανθεκτικών στελεχών του παρασίτου.

13. Ποια είναι η πρόγνωση της λεϊσμανίωσης στον άνθρωπο;
Απάντηση
Θεραπεύεται το 95% των ασθενών (ή το 20% των μολυσμένων φορέων HIV). Έως ένα χρόνο μετά την αγωγή, είναι δυνατόν να παρατηρείται ήπια σπληνομεγαλία. Το 5% των ασθενών είναι δυνατόν να αυτοϊαθεί, χωρίς φαρμακευτική αγωγή.
14. Πώς πρέπει να παρακολουθείται ο ασθενής μετά τη φαρμακευτική αγωγή;
Απάντηση
Το αποτέλεσμα της φαρμακευτικής αγωγής ελέγχεται με την ορολογική εξέταση του ασθενούς (ELISA κ.ά.), 1, 3, 6, 12 και 24 μήνες μετά τη λήξη της αγωγής. Αναζωπυρώσεις του νοσήματος εμφανίζονται στο 5% των ασθενών (ή στο 80% των μολυσμένων φορέων HIV), συνήθως μέσα στο πρώτο 6μηνο μετά τη φαρμακευτική αγωγή (απαιτείται επανάληψη της αγωγής).

15. Είναι δυνατόν να προφυλαχθεί ο άνθρωπος από τη λεϊσμανίωση;
Απάντηση
Στις ενδημικές χώρες, όπως είναι η Ελλάδα, η μόλυνση του ανθρώπου κατά την περίοδο των σκνιπών (από το Μάιο έως το Νοέμβριο) αποφεύγεται: α) με τη χρησιμοποίηση εντομοαπωθητικού (Autan) στα ακάλυπτα μέρη του σώματος ή στα ρούχα, μετά τη δύση του ηλίου (διάρκεια εντομοαπωθητικής δράσης του φαρμάκου περίπου 4 ώρες), β) με την έγκαιρη διάγνωση και τη θεραπεία των ασθενών, για να μην αποτελούν φορείς του παρασίτου στη φύση, και γ) με τη σωστή ενημέρωση για το βιολογικό κύκλο της Leishmania infantum, αλλά και τις βιολογικές συνήθειες των σκνιπών στη χώρα μας.